Ευρώπη της αλληλεγγύης …

Το κοινωνικό πρόβλημα της Ελλάδας και οι θεμελιακές συνθήκες της ΕΕ.
Του Π.Κ. Ιωακειμίδη*

Αναγνωρίζεται τώρα ευθέως και από τους εταίρους μας. Πληθώρα δημοσιευμάτων στο ξένο Τύπο έχει αναδείξει τελευταία τις ιδιαίτερα δραματικές διαστάσεις που έχει προσλάβει το φαινόμενο της κοινωνικής αποσύνθεσης - εξαθλίωσης - περιθωριοποίησης - ανέχειας στην Ελλάδα.

Παράλληλα, τηλεοπτικά μέσα έφεραν στην επιφάνεια δραματικές περιπτώσεις αστέγων, πεινασμένων, ανέργων, ασθενών, κατατρεγμένων, ανθρώπων στα όρια της αυτοκτονίας, γονέων που δεν μπορούν να αναθρέψουν τα παιδιά τους και τα εγκαταλείπουν σε ιδρύματα ή ΜΚΟ - γεγονότα που κανένας δε μπορούσε να διανοηθεί ότι θα ζούσε η Ελλάδα του 21ου αιώνα και που δεν ταιριάζουν, σε καμιά περίπτωση, σε μια χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και σε μια (υποτίθεται) ανεπτυγμένη χώρα, ανάμεσα στις τριάντα περισσότερο ανεπτυγμένες χώρες της υφηλίου (σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ). 

Εδώ δεν μιλάμε απλώς για (σχετική) φτώχεια. Εδώ έχουμε την πλήρη εξαθλίωση ολόκληρων κοινωνικών ομάδων, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, την πλήρη περιθωριοποίηση (marginalization). Και οι προοπτικές είναι ότι όλα αυτά τα θλιβερά φαινόμενα θα προσλάβουν ακόμη οξύτερες διαστάσεις τον χρόνο που άρχισε. Είναι εμφανές ότι ευρύτερα κομμάτια του κοινωνικού ιστού καταρρέουν. 

Εκθέσεις διεθνών οργανισμών, αναλύσεις ξένων μέσων επικοινωνίας αναφέρονται σε μια «ασθενή χώρα» με την κυριολεκτική έννοια του όρου, ότι όλο και περισσότεροι Ελληνες καθίστανται ψυχολογικά ή σωματικά ασθενείς με αυξανόμενο τον δείκτη αυτοκτονιών («New York Times»), ή για ολόκληρες επαρχιακές «πόλεις που κλείνουν» (BBC, κ.λπ.) κ.ά. 

Πρόκειται για φαινόμενα που σε αυτή την έκταση και ένταση παρουσιάζονται σήμερα μόνο στην Ελλάδα και σε καμιά άλλη χώρα μέλος της ΕΕ, είτε είναι σε «πρόγραμμα διάσωσης» (όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία) είτε όχι. Το κοινωνικό πρόβλημα δηλαδή της Ελλάδας είναι πανευρωπαϊκά μοναδικό (όπως άλλωστε είναι και το οικονομικό).

Είναι όμως όλο αυτό το δραματικό κοινωνικό φαινόμενο η τόσο αναπόφευκτη συνέπεια της δεινής οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρα; Εν μέρει είναι. Ωστόσο, η ένταση και έκτασή του είναι και το αποτέλεσμα επιλογών ή παραλείψεων πολιτικής σε Ελλάδα και Ευρώπη (ΕΕ). Στην Ελλάδα, το γεγονός ότι αποτύχαμε τόσο δραματικά να προωθήσουμε τις διαρθρωτικές αλλαγές για τη μείωση του κράτους και να συλλάβουμε τη φοροδιαφυγή οδήγησε στις βολικές οριζόντιες περικοπές δαπανών - μισθών, συντάξεων, κοινωνικών δαπανών κ.λπ. - με αποτέλεσμα το φαινόμενο που βιώνουμε. 

Υπάρχουν όμως και η ευρωπαϊκή διάσταση και ευθύνη για την εξαθλίωσή της κοινωνίας μας, χωρίς αυτή η διαπίστωση να αποτελεί απόπειρα για τη μετατόπιση των ευθυνών σε άλλο επίπεδο όπως γίνεται συνήθως σε αυτή τη χώρα. Όλες οι ευρωπαϊκές συνθήκες θέτουν ως κύριους στόχους «τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας», «την ευημερία των λαών» που συγκροτούν την ΕΕ, «την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού», «την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και προστασίας», «την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών», «την οικονομική, κοινωνική και εδαφική αλληλεγγύη», «την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου της υγείας». Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (που αποτελεί νομικά δεσμευτικό κείμενο) έρχεται να εμπλουτίσει όλους τους προαναφερόμενους στόχους με ακόμη λεπτομερέστερες ρυθμίσεις.

Διερωτάται τώρα κάποιος (αφελώς ίσως) αν αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα με την προϊούσα κοινωνική αποσύνθεση έχει κάποια σχέση με όλες αυτές τις θεμελιακές αναφορές των κειμένων (συνθήκες) και το αξιολογικό περιεχόμενο της ΕΕ. Όχι μόνο δεν έχει, αλλά συνιστά βάναυση προσβολή (αν όχι γελοιοποίηση) κάθε αξιολογικής κατηγορίας της ΕΕ. Να το πούμε πολύ απλά: η Ευρωπαϊκή Ενωση, είτε είναι σε κρίση είτε όχι, δεν μπορεί να ανέχεται με κανένα τρόπο την αποσύνθεση των κοινωνιών της. Η ανοχή πιστοποιεί την κατάρρευση της προσδιοριστικής αξίας του όλου συστήματος, δηλαδή της αξίας της αλληλεγγύης. Και αν η αξία αυτή εξαφανιστεί, τότε η ΕΕ κινδυνεύει να χάσει την ταυτότητά της (και τελικά τη νομιμοποίησή της). Πού είναι λοιπόν η αλληλεγγύη;

Εδώ όμως τίθεται και ένα άλλο θέμα: η ελληνική πλευρά έχει εξηγήσει επαρκώς στα όργανα της ΕΕ (Επιτροπή, Συμβούλιο) αλλά και στις χώρες μέλη τις δραματικές διαστάσεις του ελληνικού κοινωνικού προβλήματος; Ορισμένες πληροφορίες λένε ότι η έκταση του προβλήματος με όλες τις τραγικές προεκτάσεις του δεν έχει εξηγηθεί επαρκώς και πειστικώς ούτε στα όργανα ούτε στις χώρες μέλη (διευθυντής πολιτικού γραφείου Πρωθυπουργού χώρας μέλους της ΕΕ μου έλεγε τελευταία ότι κανένας έλληνας αξιωματούχος δεν τον έχει επισκεφθεί τα δύο χρόνια για να του εξηγήσει το ελληνικό πρόβλημα).

 Θα πρέπει να εξηγηθεί. Και στη βάση της «εξήγησης» αυτής μπορεί να οριοθετηθούν ορισμένα πράγματα στη λογική της αλληλεγγύης. Να οριοθετηθεί π.χ. ότι το πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα εκτελεσθεί στο ακέραιο, αλλά ταυτόχρονα θα υπάρξουν (και μπορεί να υπάρξουν) δράσεις και μέτρα που θα αποτρέπουν την αποσύνθεση μιας ολόκληρης κοινωνίας. Στη βάση αυτή, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για πρωτοβουλίες. Ας αναληφθούν τώρα. Η ΕΕ διαθέτει τους πόρους να παρέμβει για «πιο αποτελεσματικό δίχτυ κοινωνικής προστασίας». Θα πρέπει να αποκτήσει και τη βούληση και το σχέδιο…

*Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ

πηγή