Too little, too late. ( Πολύ λίγη, πολύ αργά )

Tου Γιάνη Βαρουφάκη*

Tο βράδυ της Πέμπτης ανακοινώθηκε μια ευρωπαϊκή συμφωνία που, ουσιαστικά, αφορά την αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης χρέους. Μια συμφωνία που, αν είχε συμφωνηθεί περί τον Φεβρουάριο του 2010, θα αποτελούσε θετική εξέλιξη για την Ελλάδα και θα είχε καθυστερήσει πραγματικά την επέκτασή της στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή περιφέρεια.

Τώρα όμως είναι πολύ αργά. Η συμφωνία που ανακοινώθηκε, αν και περιέχει ένα σημαντικό βήμα (βλ. το άρθρο 8 παρακάτω), ήρθε πολύ αργά. Η Κρίση έχει εδώ και καιρό ξεφύγει από τα όρια του ελληνικού γίγνεσθαι, είναι συστημική και υπονομεύει όλη την ευρωζώνη. Με το έβδομο άρθρο της (βλ. παρακάτω) η χθεσινή συμφωνία εγγυάται την αποτυχία και αυτής της ευρωπαϊκής προσπάθειας να δαμαστεί το τέρας της Κρίσης που αποδομεί το ευρω-σύστημα εκ των έσω. Η απόφαση να επικεντρώσουν τα νέα μέτρα στην ελεγχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας, π.χ. αφήνοντας την Ιρλανδία στο χείλος της χρεοκοπίας και τις Ισπανία και Ιταλία στο έλεος των εταιρειών αξιολόγησης,ισοδυναμεί με δώρο ανεκτίμητης αξίας στους κερδοσκόπους.

Πριν προχωρήσουμε στην ερμηνεία της συμφωνίας, να επισημάνω ότι τίποτα από αυτά που συμφωνήθηκαν δεν είναι σίγουρο ότι θα εφαρμοστούν. Από την μία τα κοινοβούλια της Γερμανίας και της Φινλανδίας θα έχουν πολλές αντιρρήσεις ενώ, από την άλλη, το κείμενο της συμφωνίας αναφέρεται σε προθέσεις (π.χ. του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα) που υπάρχουν μόνο στην φαντασία των ηγετών μας. Επί πλέον, το κείμενο περιέχει τόσες ασάφειες που είναι σχεδόν αδύνατον να κριθεί σοβαρά. Δεν θα σταθώ όμως σε αυτά. Έστω ότι όλα αυτά τα προβλήματα λυθούν. Ας δούμε τι θα σημάνει για εμάς και για την Ευρώπη, αν όλα πάνε κατ' ευχήν (που το εύχομαι αλλά δεν το πιστεύω):

I. Προαναγγέλλεται η  αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους (την οποία τόσο χρόνο εξόρκιζαν), αν και δεν εξηγείται πως ακριβώς θα την διαχειριστεί η Ευρώπη. Το κούρεμα των ομολόγων θα συγκρατηθεί περίπου στο 21% και οι ομολογιούχοι θα επιλέξουν από ένα μενού διαφορετικών ειδών κουρέματος. II. Ένα νέο δάνειο για την Ελλάδα ίσο με το πρώτο σε μέγεθος αλλά με το μισό επιτόκιο και μεγάλη προθεσμία αποπληρωμής (και παράλληλη επιμήκυνση του πρώτου, ακριβού δανείου)III. Πρόβλεψη για την επανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, και κάποιων από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές μέσω του EFSF

IV. Καμία πρόβλεψη για τις υπόλοιπες χειμαζόμενες χώρες

Όλα αυτά, όπως είπα και στην εισαγωγή μου, θα ήταν μια εξαιρετική παρέμβαση τον Φλεβάρη του 2010. Δεν θα μου κάνει εντύπωση αν οι αγορές, στην βάση του "κάλλιο αργά παρά ποτέ", ηρεμήσουν για δύο μήνες. Το σημείο όμως IV παραπάνω (και το Άρθρο 7 της Συμφωνίας πιο κάτω) εξασφαλίζει ότι σε δύο ή τρεις μήνες η ΕΕ θα πρέπει να συνάψει μια αντίστοιχη συμφωνία για τις Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία κλπ. Αυτού του είδους τα μέτρα θα είναι τότε απαγορευτικά ακριβά (για όλες αυτές τις χώρες). Οι κερδοσκόποι το γνωρίζουν και μας την έχουν στημένη στην γωνία. Δεν θα αργήσουν να χτυπήσουν. Και τότε ίσως είναι πολύ αργά να συνειδητοποιήσουν οι ηγέτες μας το τεράστιο κόστος της άρνησης της ανάγκης για μια συστημική λύση. Μιας λύσης που να βασίζεται στην αναδιάρθρωση μέρους του δημόσιου χρέους όλης της ευρωζώνης (μέσω της έκδοσης ευρωομόλογου), σε ένα Σχέδιο Marshall για όλη την ευρωζώνη και, τέλος, σε ένα πανευρωπαϊκό (και όχι ποια εθνικό) πλαίσιο ελέγχου, επίβλεψης και κεφαλαιοποίησης  των τραπεζών της ηπείρου μας. Όσο λείπουν αυτά τα τρία μέρη από την 'λύση', η τελευταία αποτελεί μέρος του προβλήματος και δώρο στην κερδοσκοπία.

Η Συμφωνία άρθρο προς άρθρο:

Στον Πρόλογο, η Συμφωνία επαναδιατυπώνει την αποφασιστικότητα της Ευρώπης να εξασφαλίσει την σταθερότητα στην ευρωζώνη δεσμεύοντας την Ευρώπη "στην ενίσχυση της σύγκλισης, της ανταγωνιστικότητας και της διακυβέρνησης".

Τα άρθρα 1 με 5 αφορούν αποκλειστικά την Ελλάδα.1. Το πρώτο λέει ένα μπράβο στην κυβέρνηση Παπανδρέου που πέρασε από την Βουλή το Μνημόνιο αρχικά (με σκοπό την εξασφάλιση των πρώτων €110 δισ δανείων τον Μάη του 2010) και το Μεσοπρόθεσμο σε δεύτερη φάση. Τα 'μέτρα' αυτά χαρακτηρίζονται ως πολιτικές αναγκαίες για την έξοδο από την Κρίση.2. Το δεύτερο άρθρο παραδέχεται ότι τα μέτρα αυτά, όσο αναγκαία και να είναι, δεν είναι ικανά για να ξεπεραστεί η Κρίση. Για αυτό τον λόγο προβλέπει άλλο ένα δάνειο, αυτή την φορά από το EFSF (όπως και εκείνα της Ιρλανδίας και Πορτογαλίας), ίδιου ύψους (αλήθεια, γιατί €109 δισ αυτή την φορά και όχι €110 δισ;) αλλά με σημαντικά χαμηλότερο επιτόκιο και με μεγάλη προθεσμία αποπληρωμής.3. Το τρίτο άρθρο εξειδικεύει λέγοντας ότι τα νέα αυτά δάνεια από το EFSF θα αποπληρώνονται από το ελληνικό δημόσιο μετά από 15, 30 ή και 40 χρόνια με επιτόκιο πιο κοντά σε εκείνο του ΔΝΤ και τουλάχιστον 45% μικρότερο εκείνου του πρώτου Μνημονίου (το οποίο είχε επιβάλει η κα Μέρκελ με στόχο να πείσει τους εκλογείς της ότι η Ελλάδα θα πάρει μεν δάνεια αλλά με επιτόκια διπλάσια εκείνων στα οποία δανείζεται η Γερμανία). Το τρίτο άρθρο κλείνει με μια πρώτη αναφορά στα δάνεια του πρώτου Μνημονίου λέγοντας καθαρά ότι το επιτόκιο για αυτά θα παραμείνει απαγορευτικά υψηλό (γύρω στο 6%) αλλά θα επιμηκυνθεί για δεύτερη φορά (μετά τον περασμένο Μάρτιο) η περίοδος αποπληρωμής τους.4. Ένα νέο Σχέδιο Marshall για την Ελλάδα; Κάτι τέτοιο θυμίζει μια πρώτη ανάγνωση του τέταρτου άρθρου. Λέει ότι μια Ομάδα Εργασίας θα συσταθεί και θα σταλεί στην Ελλάδα με σκοπό την εκπόνηση έργων ανάπτυξης που θα κάνουν χρήση ευρωπαϊκών κονδυλίων και των καλών υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Τα κράτη-μέλη, στο μεταξύ, θα σπεύσουν να προσφέρουν τεχνική βοήθεια στην χώρα μας με στόχο την επανενεργοποίηση της Ελληνικής οικονομίας.

5. Το πέμπτο άρθρο αφορά, επισήμως, τα δάνεια που θα συνεισφέρουν στην Ελλάδα  οι ευρωπαϊκές τράπεζες παρουσιάζοντας, ως δια μαγείας, το ποσό των €39 δισ. Δεν αναφέρει τι 'κίνητρα' θα τους δοθούν για να δανείσουν την Ελλάδα αυτά τα χρήματα. Δεν έχει όμως σημασία. Το πραγματικό ενδιαφέρον του άρθρου τούτου είναι η αναφορά του στην ανάγκη ενίσχυσης των ελληνικών τραπεζών, κάτι που υποδηλώνει σαφώς στα προβλήματα ρευστότητας που θα αντιμετωπίσουν... Με αυτό τον 'δόλιο' τρόπο η Διακήρυξη, στο πέμπτο της άρθρο, ουσιαστικά παραδέχεται ότι η προτεινόμενη λύση βασίζεται στο default (χρεοκοπία) των ελληνικών ομολόγων, στο πιστωτικό γεγονός, και στις πατέντες που σκαρφίζονται εδώ και μέρες οι εταίροι μας ώστε να βρεθεί ένα φύλλο συκής για τον κ. Trichet ώστε να βρει τρόπο να εξηγήσει (στον εαυτό του κυρίως) γιατί η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρέχει ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες μετά την επίσημη (έστω και επιλεκτική) πτώχευση του ελληνικού δημοσίου του οποίου τα ομόλογα είναι το μόνο εχέγγυο που προσφέρουν στην ΕΚΤ οι ελληνικές τράπεζες. Αν και το άρθρο δεν αναφέρεται καθόλου στις λεπτομέρειες του πως

Τα επόμενα δύο άρθρα έχουν τίτλο: Συμμετοχή του Ιδιωτικού Τομέα και αναφέρονται στο γνωστό παράδοξο του πως να πείσεις τις ημι-πτωχευμένες τράπεζες να δανείσουν την πτωχευμένη Ελλάδα ώστε να πειστεί ο Γερμανός φορολογούμενος να συνεχίζει να δανείζει και τους δύο...

6. Το Άρθρο 6 ξεκαθαρίζει ότι οι τράπεζες καλούνται να συμμετάσχουν στον δανεισμό ΜΟΝΟ της Ελλάδας (καθώς οι αγορές θα πάθαιναν εγκεφαλικό άμεσα αν άκουγαν ότι θα τους επέβαλλαν κούρεμα στα ομόλογα των υπόλοιπων κρατών-μελών).

7. Από τα 16 άρθρα της Συμφωνίας αυτό αποτελεί την Αχίλλειο Πτέρνα. Γιατί; Επειδή ξεκαθαρίζει ότι ό,τι είπαμε παραπάνω ισχύουν μόνο για την Ελλάδα. Ούτε για την Ιρλανδία, ούτε για την Πορτογαλία, ούτε για Ισπανία και Ιταλία. Πρόκειται για δώρο στους κερδοσκόπους οι οποίοι, σας διαβεβαιώ, έχουν αρχίσει ήδη να επεξεργάζονται τα μεγάλα στοιχήματα που θα παίξουν για το πως θα σπάσει το Άρθρο 7 και το πως θα συρθεί η ΕΕ σε άλλη μια εξευτελιστική παραδοχή πως υποτίμησε την συστημική υφή της Κρίσης και πως τα Άρθρα 1 έως 5 θα πρέπει να επεκταθούν και στην υπόλοιπη περιφέρεια.

Τα άρθρα 8 και 9 έχουν τίτλο Σταθεροποιητικά Εργαλεία:

8. Πρόκειται για το πιο θετικό βήμα της Συμφωνίας. Πρώτον, προτείνει να σταματήσει η ανοησία του να πρέπει κάθε φορά που το EFSF καλείται να βοηθήσει τους υπό πτώχευση να εξασφαλίζει πρώτα την έγκριση 27 κυβερνήσεων και, αντ' αυτού να μπορεί το Ταμείο αυτό να εγγυάται πιστώσεις εν μία νυκτί, ανάλογα με τις εξελίξεις στις αγορές. Δεύτερον, δίνει στο EFSF την δυνατότητα να κάνει αυτό που έχουμε προτείνει εδώ και καιρό (βλ. την Πολιτική 2 εδώ): Να επανακεφαλαιοποιεί τις τράπεζες ολόκληρης της ευρωζώνης (και όχι μόνο των πτωχευμένων κρατών). Τρίτον, μεταφέρει το πρόγραμμα αγοράς παλαιών ομολόγων, που ξεκίνησε η ΕΚΤ τον Μάη του 2010, στο EFSF. (Αυτό το τρίτο σκέλος, αν και πολυδιαφημισμένο,  είναι ήσσονος σημασίας καθώς (α) η επαναγορά χρέους θα αποδειχθεί απαγορευτικά ακριβή υπόθεση, και (β) το EFSF δεν διαθέτει αρκετά κονδύλια για να κάνει την διαφορά μέσω της συμμετοχής του στις δευτερογενείς αγορές ομολόγων).

9. Σύντομο άρθρο αμφίβολης ερμηνείας που φαίνεται να αφορά τις προβληματικές χώρες (π.χ. Ισπανία και Ιταλία) που καλούνται όλον αυτόν τον καιρό να εγγυώνται τα δάνεια του EFSF, καθιστώντας το τελευταίο... τοξικό (όπως έχω ξαναγράψει, βλ. εδώ για σχετικό αγγλικό κείμενο).

Τα άρθρα 10 με 12 υπόκεινται στην επικεφαλίδα Δημοσιονομική Προσαρμογή και Μεγέθυνση στην Ευρωζώνη. Δεν αξίζει να τα διαβάσει κανείς εκτός ως παράδειγμα της ξύλινης γλώσσας της ΕΕ, η οποία την ωθεί προς την μία αντίφαση μετά την άλλη. Στην ουσία, στα άρθρα αυτά οι ηγέτες μας νιώθουν την ανάγκη να πουν: "Μην βλέπετε που αναγκαστήκαμε να κάνουμε πίσω σχεδόν σε όλα όσα λέμε τόσον καιρό. Εμείς εξακολουθούμε να πιστεύουμε στο Μάαστριχτ, στην λιτότητα εν μέσω Κρίσης κλπ κλπ." (Εκεί που γελά κι ο κάθε πικραμένος είναι στο δωδέκατο άρθρο, και συγκεκριμένα στην αναφορά στην ανάπτυξη της ευρωζώνης που θα έρθει μέσω των... διαρθρωτικών αλλαγών.) Μέσα όμως  σε όλη αυτή την αποπνικτική ευρω-σαχλαμάρα, υπάρχει και η είδηση: Αφορά την τρομακτική πίεση που ασκείται στην Ιρλανδία να αυξήσει τον φορολογικό συντελεστή στις επιχειρήσεις.

Τέλος, τα Άρθρα 13&14 υπόσχονται, αν κρίνει κανείς από τον τίτλο τους (Οικονομική Διακυβέρνηση) κάτι σημαντικό, μιας και ο τίτλος παραπέμπει στο μεγαλύτερο έλλειμμα της ευρωζώνης. Οποία απογοήτευση: Αφορά την ενίσχυση του Σύμφωνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (κάτι σαν να ζητούσαν οι Γάλλοι την ενίσχυση της Γραμμής Μαζινό αφού ο Χίτλερ πήρε το Παρίσι) και την υποστήριξη της Πολωνικής Προεδρίας που έρχεται...

ΥΓ. Σχόλιο στον Πρόλογο της Συμφωνίας: Όταν αναφέρονται στην βελτίωση της "ανταγωνιστικότητας", τι ακριβώς εννοούν; Μέγα πρόβλημα της ευρωζώνης είναι οι λεγόμενες ανισορροπίες που προκάλεσε η μεγάλη αύξηση, εντός της ευρωζώνης, της ανταγωνιστικότητας των Γερμανικών προϊόντων απέναντι στα Ισπανικά και τα Πορτογαλικά. Όταν λοιπόν αναφέρονται στην ενίσχυση της "ανταγωνιστικότητας", κατανοούν ότι, χωρίς ένα ευρωπαϊκό σύστημα επενδύσεων το οποίο θα ανακυκλώνει συστηματικά τα πλεονάσματα της Γερμανίας υπό την μορφή παραγωγικών επενδύσεων στην περιφέρεια, μια γενική αύξηση της "ανταγωνιστικότητας" υποσκάπτει ακόμα περισσότερο την ευρωζώνη;

*  καθηγητής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

πηγή