Δελτίον Κρίσης: 25.11.11

Του Γιάννη Βαρουφάκη

1. Γιατί η Γερμανία δυσκολεύτηκε να δανειστεί;
Το γεγονός της εβδομάδας ήταν η αποτυχία της πρόσφατης δημοπρασίας Γερμανικών ομολόγων. Η Κρίση έφτασε στα πρόθυρα του πιο σκληρού μέρους του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης, όπως ήταν αναμενόμενο σε όποιον (πλην ευρωπαίων ηγετών) είχε μάτια και έβλεπε. Τι ακριβώς συνέβη; Έχασε η κραταιά Γερμανία την αξιοπιστία της; Όχι βέβαια. Απλά, οι επενδυτές (ιδίως οι εξ Ασίας) άρχισαν να λαμβάνουν πολύ σοβαρά την πιθανότητα να μην υπάρχει ευρώ σε πέντε χρόνια, όταν δηλαδή θα λήξουν τα Γερμανικά ομόλογα που δεν βρήκαν ικανό αριθμό αγοραστών πριν μερικές μέρες.

Η διαφορά μεταξύ των προβλημάτων χρηματοδότησης του Ιταλικού χρέους από αυτή της αποτυχημένης δημοπρασίας Γερμανικών ομολόγων είναι μεγάλη. Η Ιταλία σήμερα βρίσκεται στο σημείο που βρισκόταν η Ελλάδα στις αρχές του 2010: Οι επενδυτές δεν θέλουν να της δανείσουν γιατί την θεωρούν χρεοκοπημένη – ανίκανη να εξυπηρετήσει το χρέος της από τα δημόσια έσοδά της δεδομένης της μείωσης του ρυθμού αύξησης του εθνικού εισοδήματος. Με άλλα λόγια, οι έχοντες χρήμα για αγορές ομολόγων αμφισβητούν ότι η Ιταλία θα παραγάγει αρκετό εισόδημα στο μέλλον για να αποπληρώνει κανονικά το μεγάλο της χρέος. Τέτοιο πρόβλημα η Γερμανία, τουλάχιστον για τώρα, δεν αντιμετωπίζει.

Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα της Γερμανίας; Είναι το εξής απλό: Οι αγοραστές ομολόγων δεν ενθουσιάζονται με την ιδέα να δανείσουν στην Γερμανία σε… ευρώ. Γιατί; Επειδή φοβούνται αυτό που λέμε εδώ και πολλούς μήνες από αυτές τις σελίδες: όταν η Κρίση περάσει ένα σημείο μη επιστροφής, η Γερμανία θα αποδράσει εκείνη από το ευρώ δημιουργώντας ξανά το μάρκο, πολύ πιθανόν εντάσσοντας σε αυτό έναν μεγάλο ‘ζωτικό χώρο’ ανατολικά του Ρήνου αποτελούμενο από τις Αυστρία, Ολλανδία, Πολωνία, Φινλανδία, Τσεχία, Σλοβακία, ίσως και την Εσθονία – χώρες με άλλα λόγια των οποίων οι βιομηχανίες αποτελούν ήδη αναπόσπαστο μέρος του ευρύτερου Γερμανικού βιομηχανικού συμπλέγματος. Και γιατί μια τέτοια προοπτική οδηγεί τους δανειστές της Γερμανίας να μην θέλουν να την δανείσουν σήμερα;

Ο λόγος είναι απλός. Απλούστατος: επειδή ξέρουν ότι μια τέτοια απόσχιση της Γερμανίας από το ευρώ θα οδηγήσει άμεσα και ραγδαία στην υποτίμηση όλων των περιουσιακών στοιχείων η αξία των οποίων έχει προσδιοριστεί σε ευρώ. Η δημιουργία το νέου μάρκου θα δημιουργήσει ένα γιγάντιο κύμα κεφαλαίων που θα εισρεύσουν στο γερμανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα καθώς ο επενδυτές θα προσδοκούν πως το νέο μάρκο θα αυξάνει λεπτό προς λεπτό την αξία του σε σχέση με τα υπόλοιπα νομίσματα, ιδίως το ευρώ. Αυτή η εισροή κεφαλαίων στην Γερμανία θα επιβεβαιώσει τις προσδοκίες τους κι έτσι θα αυξάνεται ιλιγγιωδώς η αξία του νέου μάρκου. Σε εκείνη την φάση, η γερμανική Κεντρική τράπεζα, η Bundesbank, σε συνδυασμό με το Υπουργείο Οικονομικών, θα αρχίσει να εκδίδει γερμανικά ομόλογα σε μάρκα, αντί για ευρώ. Παράλληλα, όλα τα προηγούμενα ομόλογα, που έχουν εκδοθεί σε ευρώ, θα αποπληρώνονται κανονικά, και χωρίς την παραμικρή υπόνοια κουρέματος, αλλά σε... όλο και πιο υποτιμημένα ευρώ.

Ακριβώς εδώ έγκειται λοιπόν η αγωνία των επενδυτών που τους σταμάτησε την εβδομάδα αυτή από το να αγοράσουν τα προσφερόμενα γερμανικά ομόλογα: Φοβούνται ένα de facto κούρεμα το οποίο θα προκύψει όχι επειδή  Γερμανία θα προβεί σε κούρεμα των επενδυτών αλλά επειδή η αποχώρησή της από το ευρώ θα υποτιμήσει το ευρώ τόσο που, σε όρους π.χ. δολαρίων, η αξία των γερμανικών ομολόγων που εκδίδονται σήμερα σε ευρώ θα πέσει κατακόρυφα. Εν ολίγοις, όπως σας έχω κουράσει λέγοντας εδώ και μήνες, οι επενδυτές κατανόησαν ότι το ευρώ βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο κατάρρευσης και για αυτό τον λόγο προσέχουν πολύ πριν αγοράσουν οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο πουλιέται σε τιμές που ορίζονται σε ευρώ. Έχουμε λοιπόν το παράδοξο από την μία οι επενδυτές να είναι έτοιμοι να στείλουν τα κεφάλαιά τους στις πτωχευμένες γερμανικές τράπεζες (ελπίζοντας ότι τα ευρώ που καταθέτουν εκεί σύντομα μπορεί να μετατραπούν αυτόματα σε νέα μάρκα, και άρα τα χρήματά τους να αυγατέψουν) αλλά από την άλλη δεν έχουν καμία όρεξη να δανείσουν την Γερμανία σε ευρώ...

Σημείωση: Ρωτούν πολλοί αναγνώστες πως είναι δυνατόν να έχει συμβεί αυτό που συνέβη τις προάλλες. Δηλαδή, από την μία το επιτόκιο των γερμανικών ομολόγων να είναι ιδιαίτερα χαμηλό και από την άλλη να μην υπάρχουν αρκετοί αγοραστές. Εύλογο το ερώτημα καθώς, συνήθως, όταν οι αγοραστές σπανίζουν αυξάνεται το επιτόκιο ώστε να πληθύνουν. Στην προκείμενη όμως περίπτωση, η Γερμανική κυβέρνηση και η Bundesbank, μη θέλοντας να αφήσουν το επιτόκιο να σκαρφαλώσει, ουσιαστικά απέσυραν (μέσα από μία απότομη κίνηση της Bundesbank) ένα μεγάλο μερίδιο απούλητων ομολόγων έτσι ώστε να μην αφήσουν περιθώριο μεγέθυνσης των επιτοκίων. Προφανώς η κυβέρνηση του Βερολίνου προτίμησε να μην πουλήσει όλα τα φρέσκα ομόλογά της παρά να αφήσει την τιμή τους να πέσει (κάτι που ισοδυναμεί με αύξηση των επιτοκίων που πρέπει να προσφέρουν αυτά τα ομόλογα για να πουληθούν).

2. Τα ευρωομόλογα του Baroso

Κανονικά αυτήν την εβδομάδα θα έπρεπε να γιορτάζουμε. Τα ευρωομόλογα που πρώτα ακούσατε να προτείνονται εδώ στο protagon πριν από ένα χρόνο (εδώ αρχικά, εδώ σε νεότερη μορφή και εδώστα αγγλικά), την περασμένη Τετάρτη προτάθηκαν και επισήμως από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Κι όχι μόνο προτάθηκαν γενικά και αορίστως αλλά ο κ. Baroso, στην ομιλία του, έκανε συγκεκριμένη αναφορά στο είδος ευρωομολόγων που προτείνουμε, από κοινού με τον Stuart Holland: Ευρωομόλογα έκδοσης της ΕΚΤ, τα οποία λίγο ως πολύ τα παρουσίασε, πολύ σωστά, ως την μοναδική τροχοπέδη που έχει η Ευρώπη στην διάθεσή της ώστε να ανακόψει την πορεία προς τον γκρεμό.

Γιατί όμως δεν χαίρομαι με αυτή την εξέλιξη; Να σας πω. Εδώ και ένα περίπου χρόνο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μπει στην ναφθαλίνη. Εκεί που επί Jacques Delors η Επιτροπή λειτουργούσε ως η κυβέρνηση, ως η εκτελεστική εξουσία, της ΕΕ - εκεί που η Επιτροπή ήταν στο κέντρο λήψης των αποφάσεων της ΕΕ, από τότε που ξέσπασε η Κρίση κι άρχισαν οι δανειακές συμβάσεις με τις πτωχευμένες χώρες, πέρασαν τα Μνημόνια, και ιδρύθηκε το τοξικό EFSF, η "διαχείριση" της Κρίσης ξέφυγε από τα χέρια της Επιτροπής και πέρασε στο άτυπο αλλά ισχυρό δίπολο Μέρκελ-Σαρκοζύ, ή και Μερκοζύ χάριν συντομίας.

Εδώ και μήνες ο κ. Baroso πασχίζει να εισακούγεται, να συμμετέχει, να δίνει το παρόν σε μια ΕΕ και σε μία ευρωζώνη που τον αγνοεί επιδεικτικά. Σε αυτό το σκηνικό, η υιοθέτηση ενός σημαντικού μέρους της πρότασής μας από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με γεμίζει φόβο. Από την μία μεριά, καλό είναι που η Επιτροπή, επί τέλους, λέει και κάποια σοβαρά πράγματα. Από την άλλη όμως, το ότι τα λέει για να αποκαταστήσει την δική της παρουσία είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο. Γιατί; Επειδή διατρέχουμε τον κίνδυνο οι Μερκοζύ να απορρίψουν τις προτάσεις αυτές όχι μόνο επειδή δεν αρέσουν στην γερμανική κυβέρνηση (κάτι το δεδομένο) αλλά και για έναν άλλον λόγο: Επειδή θέλουν να μειώσουν κι άλλο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αν το σημαντικό εργαλείο των ομολόγων έκδοσης ΕΚΤ θυσιαστεί στον βωμό ενός τέτοιου ευτελούς παιγνίου μεταξύ Μερκοζύ και Baroso είμαστε άξιοι της μοίρας μας.

3. Η τριμερής Merkel-Sarkozy-Monti

Βρέθηκαν λοιπόν οι κ.κ. Merkel, Sarkozy και Monti για να δούνε τι θα κάνουν με το εκτροχιαζόμενο τραίνο (δείτε εδώ για ένα ανατριχιαστικά σχετικό αγγλικό ποίημα που ανακάλυψα πρόσφατα σε ένα κιτρινισμένο αντίτυπο του περιοδικού Punch - κάποτε τα φύλαγα!). Και τι αποφάσισαν; Αποφάσισαν ότι πρέπει να σφίξουν τα λουριά της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Να εισαχθεί αυτοματοποιημένο σύστημα πειθάρχησης και τιμωρίας των ελλειμματικών χωρών.

Είναι προφανές ότι δεν μπορεί να σοβαρολογούν. Ας εξηγηθώ: Πάρτε την Ισπανία. Μέχρι να ξεσπάσει η Κρίση όχι μόνο είχε χρέος μικρότερο, ως ποσοστό του ΑΕΠ, σε σχέση με την Γερμανία αλλά είχε και... πλεόνασμα στον κρατικό της προϋπολογισμό. Όταν ξέσπασε η Κρίση, η οικοδομική δραστηριότητα κατέρρευσε, η γενικότερη οικονομία μπήκε σε υφεσιακή διαδρομή, τα έσοδα του δημοσίου έπεσαν και, κάποια στιγμή, οι επενδυτές δάνειζαν την Ισπανική κυβέρνηση μόνο με απαγορευτικά επιτόκια. Τι λοιπόν θα πετύχαινε ένας αυτοματοποιημένος μηχανισμός πειθάρχησης και προστίμων αν είχε εγκαθιδρυθεί προ του 2008; Πριν ξεσπάσει η Κρίση δεν θα μπορούσε να έχει ενεργοποιηθεί, καθώς η Ισπανία ήταν χώρα-υπόδειγμα. Κι αφού ξέσπασε η Κρίση, τι θα έκαναν δηλαδή; Θα έβαζαν πρόστιμο στην υπό πτώχευση χώρα; Γιατί; Για να την σπρώξουν ακόμα βαθύτερα στην πτώχευση; Κι από που θα έβρισκε το ισπανικό κράτος τα χρήματα για να αποπληρώσει το πρόστιμο; Θα τα δανειζόταν από την... Γερμανία;

Για αυτό λέω ότι, προφανώς, δεν μπορεί οι σοβαρολογούν ότι αυτό ήταν το θέμα συζήτησης των τριών ηγετών. Τα θέματα ήταν άλλα. Απλώς δεν ήθελαν να μας τα ανακοινώσουν. Επιτρέψτε μου να σας πω ποιά ήταν: Πρώτον, το πρόβλημα με τις τράπεζες των οποίων τα δικά τους ομόλογα (των τραπεζών) λήγουν σωρηδόν τους επόμενους μήνες την ώρα που αδυνατούν να επαναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους, πτωχευμένες ούσες. Δεύτερον, το πως θα διαχειριστούν πολιτικά μια ενδεχόμενη αποδοχή των ευρωομολόγων (βλ. πιο πάνω). Τρίτον, το τρόπο με τον οποίο θα απομακρυνθούν από την ανόητη 26η Οκτωβρίου κρατώντας τα προσχήματα που απαιτούν να μην φανεί τόσο σύντομα μετά τις θριαμβολογίες για την τελευταία συμφωνία ότι επρόκειτο για μια τρύπα στο νερό.

4. Οι ΗΠΑ και η αλλαγή κλίματος στην Βρετανία (όσον αφορά την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Κρίση)

Εδώ θέλω να σας μεταφέρω δύο πρόσφατες προσωπικές εμπειρίες. Μία από τις ΗΠΑ, όπου βρισκόμουν πρόσφατα, και μία από την Βρετανία.

Στις ΗΠΑ, και συγκεκριμένα στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, διοργανώθηκε από τον James Galbraith ένα συνέδριο για την Ευρωπαϊκή Κρίση, και συγκεκριμένα γύρω από την πρότασή μας (την από κοινού με τον Stuart Holland). Οι συμμετέχοντες ήταν Αμερικανοί και ευρωπαίοι οικονομολόγοι με χρόνια συμμετοχής σε τέτοιου είδους συζητήσεις. Πρέπει να σας πω ότι ποτέ μου δεν φανταζόμουν ότι το επίπεδο της συζήτησης, αλλά και της σύμπνοιας, θα ήταν τόσο μεγάλο. Η παρουσία των Αμερικανών συναδέλφων έδωσε άλλη πνοή συνεργασίας και συνεργατικότητας σε εμάς τους ευρωπαίους. Η παγκοσμιότητα της Κρίσης φάνηκε, η ευθύνη της Ευρώπης τονίστηκε και οι λύσεις ξάφνου φάνταζαν πολύ πιο εφικτές. Το θλιβερό ήταν ότι ένα τέτοιο συνέδριο δεν έχει γίνει στην Ευρώπη. Ίσως να μην μπορεί κιόλας να γίνει καθώς η ΕΕ (και όχι η Ελλάδα όπως πολλοί λένε) αποτελεί το τελευταίο προπύργιο της Σοβιετικής Ένωσης, από την άποψη ότι η μεγάλη πλειοψηφία opinion makers δεν τολμούν να ξεφύγουν από την επίσημη γραμμή του 'κόμματος' των Μερκοζύ. Χρειαζόταν να μεταφερθούμε ένα τσούρμο ευρωπαίοι στο Τέξας για να συνδιαλεχτούμε ως σκεπτόμενοι άνθρωποι. Όποιοι θέλετε να παρακολουθήσετε, κατόπιν εορτής, το εν λόγω συνέδριο,πατήστε εδώ.

Πέραν του συνεδρίου αυτού, σας μεταφέρω συζητήσεις με επίσημους και ημιεπίσημους Αμερικανούς αξιωματούχους (από την Fed και το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών): Είναι πανικοβλημένοι από τα τερτίπια της Ευρώπης. Γνωρίζουν ότι μια κατάρρευση του ευρώ είναι και πιθανότατη (εδώ που φτάσαμε) και εν δυνάμει καταστροφική για την παγκόσμια οικονομία. Εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για τις λύσεις που συζητάμε εδώ στο protagon για μήνες και δήλωσαν ότι προσπαθούν να πιέσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και όποιον ευρωπαίο τους ακούει προς αυτή την κατεύθυνση. Όσον αφορά την Ελλάδα, ένιωσα ότι όλοι τους (ακόμα και οι άνθρωποι των αγορών) κρίνουν πλέον ότι η τιμωρία της Ελλάδας έχει φτάσει τα όρια του σαδισμού. Εξέφρασαν μάλιστα την χωρίς όρια συμπάθειά τους για τον χειμαζόμενο ελληνικό λαό τον οποίον θεωρούν θύμα της ανικανότητας της ΕΕ να κατανοήσει την ουσία της Κρίσης. Κάποιος μάλιστα υψηλότητα ιστάμενος μου είπε: "Αν θελήσετε να φύγετε από το ευρώ, θεωρώ ότι οι ΗΠΑ θα σας βοηθήσουν με πρακτικά μέσα - π.χ. εγγυήσεις swaps από την Fed μεταξύ δολαρίων και νέων δραχμών. Δεν θέλω να διαλυθεί το ευρώ, κάτι που όπως λες θα γίνει αν φύγει η Ελλάδα, αλλά αυτό που συμβαίνει στους Έλληνες δεν το αξίζετε ό,τι παρασπονδίες και να είχατε κάνει στο παρελθόν ως χώρα."

Κλείνω με μια ακόμα πιο πρόσφατη εμπειρία. Κάθε χρόνο, στο Λονδίνο, βραβεύονται οι καλύτεροι Βρετανοί δημοσιογράφοι από τους ξένους συναδέλφους τους. Κάτι σαν τα Όσκαρ της Βρετανικής Δημοσιογραφίας. Στο πλαίσιο αυτής της εορταστικής εκδήλωσης  (το Foreign Press Association 2011 Awards Night) οι διοργανωτές κάλεσαν δύο κεντρικούς ομιλητές οι οποίοι μίλησαν πριν αρχίσουν οι απονομές των βραβείων: Έναν γερμανό χρηματιστή και... τον υποφαινόμενο. Το μόνο που θα σας πω είναι ότι το κοινό, που απαρτιζόταν από τους καλύτερους Βρετανούς δημοσιογράφους εφημερίδων, τηλεόρασης, ραδιοφώνου και διαδικτύου, ήταν έτοιμο (όπως και στις ΗΠΑ) να αγκαλιάσουν την ελληνική οπτική, και αντίθετα, φάνηκαν να μην ανέχονται την γερμανική θέση του στυλ "αν θέλουν τα λεφτά μας πρέπει να κάνουν ό,τι τους λέμε". Το λέω αυτό επειδή έως πρόσφατα το κλίμα για την Ελλάδα και τους έλληνες στην Βρετανία (και δη σε δημοσιογραφικούς κύκλους) ήταν αποκαρδιωτικό. Η μεταφορά της Κρίσης στην καρδιά, στον πυρήνα της ΕΕ και της παγκόσμιας οικονομίας, άλλαξε το κλίμα. Κάτι είναι και αυτό. (Αν θέλετε να δείτε τι τους είπα, πατήστε εδώ. Είχα σκεφτεί να το μεταφράσω στα ελληνικά αλλά συνειδητοποίησα ότι, δυστυχώς, δεν μεταφράζεται.

πηγή