Έκανε εντύπωση ότι ο κ. Παπαδήμος, στην πρώτη του ομιλία στη Βουλή, δεν είχε τίποτα να πει για το ευρωπαϊκό σκέλος της κρίσης. Αν η γενική κατεύθυνση της πολιτικής της ευρωζώνης είναι σωστή, γιατί βλέπουμε την Ιταλία να αντιμετωπίζει τόσο υψηλά επιτόκια; Γιατί το EFSF δυσκολεύεται να βρει τους αναγκαίους πόρους μέσα από τη μόχλευση;
Πόσο παράξενη είναι η αναμενόμενη νέα ύφεση όταν όλες σχεδόν οι οικονομίες ακολουθούν ταυτόχρονα πολιτικές λιτότητας; Δεν ξέρω ποιο είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα του νέου μας πρωθυπουργού, αλλά δεν φαίνεται να είναι η ικανότητα μιας ρεαλιστικής ανάλυσης, έστω αποτύπωσης, του παγκόσμιου οικονομικού πλαισίου.
Και χωρίς μια τέτοια αποτύπωση, η εγχώρια στρατηγική προχωρά χωρίς πυξίδα. Ποιος μπορεί να πιστέψει ότι θα φτάσουμε, όπως προβλέπεται από τους αντιπροσώπους των πιστωτών μας, σε ένα χρέος ίσο με το 120% του ΑΕΠ μέχρι το 2020, με ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης 2%-2,5%, επιτόκια στο 4,5% και ετήσια πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 4%; Δεν χρήζει σοβαρής συζήτησης ότι (1) κάποια ποσά που θα εξασφαλιστούν από το πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, (2) η επιχειρηματικότητα που θα επέλθει με τη φιλελευθεροποίηση των κλειστών επαγγελμάτων και τον περιορισμό των γραφειοκρατικών εμποδίων και (3) οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας είναι ικανά να ανοίξουν το δρόμο της ανάπτυξης. Σε μια ύφεση, λίγες επενδύσεις γίνονται από τον ιδιωτικό τομέα, λίγοι εργαζόμενοι επενδύουν για να βελτιώσουν το ανθρώπινό τους κεφάλαιο και όλοι αποφεύγουν το ρίσκο, όχι γιατί υπάρχουν προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς, αλλά γιατί δεν υπάρχει προοπτική για μελλοντική ζήτηση για προϊόντα, υπηρεσίες και θέσεις εργασίας.
Και όλα αυτά θα ίσχυαν, ακόμα και αν το εξωτερικό περιβάλλον ήταν σχετικά σταθερό. Στην πραγματικότητα, όμως, αντιμετωπίζουμε την πιθανότητα εντός του 2012 να έχουμε τη διάλυση του ευρώ. Δεν χρειάζεται να υπογραμμίσουμεάλλη μια φορά τις αστοχίες των προηγούμενων «τελικών» αποφάσεων της ευρωζώνης. Απλώς να επαναλάβουμε ότι το ευρωπαϊκό χρέος θέλει ευρωπαϊκή λύση, η ΕΚΤ πρέπει να μετασχηματιστεί σε κανονική κεντρική τράπεζα που θα παίζει τον ρόλο του έσχατου δανειστή, η δημοσιονομική και η νομισματική πολιτική της ευρωζώνης πρέπει να συντονίζεται σε σχέση με τις οικονομικές συνθήκες όλης της νομισματικής ένωσης και όχι βάσει των στρατηγικών επιλογών των πλουσιότερων βόρειων οικονομιών. Με λίγα λόγια, η υπάρχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν εντελώς ακατάλληλη για να αντιμετωπίσει μια κρίση δοκιμάστηκε από την κρίση, και ή θα επανιδρυθεί ριζικά ή θα καταρρεύσει.
Και για ένα επιπλέον λόγο. Πόσο κοινωνική ανεκτικότητα μπορεί να έχει μια στρατηγική που θέλει να περιορίσει μέχρι το 2012 τον ελληνικό δημόσιο τομέα στο 33%-35% του ΑΕΠ, σε αφρικανικά και λατινοαμερικανικά επίπεδα δηλαδή; Οι ευρωπαϊκές ελίτ δεν φαίνεται να έχουν σχέδιο για το πώς ο καπιταλισμός θα επανακαθορίσει τη σχέση του με τη δημοκρατία. Οι πολιτικές λιτότητας αποδομούν το κοινωνικό (αλλά και το πελατειακό) κράτος και, συγχρόνως μετά την κρίση του 2008, ούτε ο ιδιωτικός δανεισμός μπορεί να στηρίξει το επίπεδο ζωής των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων. Η μόνη συστημική απάντηση μέχρι στιγμής φαίνεται να είναι ο αυταρχισμός.
Η Ελλάδα, που βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων από την άνοιξη του 2010, έπρεπε να ήταν και στο κέντρο των πρωτοβουλιών για μια άλλη στρατηγική, να ψάχνει συμμαχίες, εντός και εκτός Ελλάδος σε επίπεδο κρατών-μελών, αλλά και κοινωνικών ομάδων, που θα άνοιγαν όλα τα ζητήματα τα οποία έχουν προκύψει. Ακούγεται, βέβαια, το επιχείρημα ότι έχουμε χάσει τόσο την αξιοπιστία μας, με το πώς διαχειριστήκαμε το χρέος μας, ώστε δεν είμαστε σε θέση να πάρουμε καμία πρωτοβουλία. Μόνο που το ζητούμενο δεν είναι να ξαναβρούμε την αξιοπιστία μας με αυτούς που προωθούν αναποτελεσματικές και αντικοινωνικές πολιτικές για τη σωτηρία μας. Είναι να βρούμε την αυτοπεποίθηση να υποστηρίξουμε μια διέξοδο που βασίζεται σε άλλες θεωρήσεις της πραγματικότητας, με άλλες οικονομικές και κοινωνικές προτεραιότητες, στηριζόμενοι σε άλλες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις.
Δύο διαδικασίες θα χρειάζονταν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα για να ανατραπούν η λιτότητα, ο αυταρχισμός και η συρρίκνωση της δημοκρατίας: Πρώτον, να έρθουν νέες κοινωνικές δυνάμεις στο προσκήνιο που θα απαιτούσαν οι δικές τους ανάγκες να αποτελούν μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος. Και, δεύτερον, αυτές οι δυνάμεις να επιβάλουν την επιστροφή της δημοκρατίας και την ανάδειξη διαφορετικών επιλογών και προτάσεων. Πολύ φοβάμαι ότι η κυβέρνηση Παπαδήμου ήταν μια επιλογή των ελίτ για να μπλοκαριστούν και οι δύο διαδικασίες. Συνεχίζουμε, δηλαδή, χωρίς πυξίδα για νέα επεισόδια στο σίριαλ της κρίσης.
* Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου